BAB II
GEGARANING TEORI
A.
Hakikat
Sastra Jawa
Miturut etimologi tembungipun Secara
etimologi kata sastra berasal dari bahasa sanskerta yaitu dari akar kata sas,
dalam kata kerja turunan berarti mengarahkan, mengajar, member petunjuk atau
memberi instruksi. Akhiran –tra biasanya menunjukkan alat, sarana. Jadi, sastra
adalah alat untuk mengajar, buku petunjuk, buku instruksi atau pengajaran.
B.
Filologi
Filologi
asalipun saking tembung Yunani philos
ingkang tegesipun ‘tresna’ lan tembung logos
tegesipun ‘tembung’, dados ‘tresna tembung’ utawi ‘remen pangandikan’
(Shipley, 1961; wagenvoort, 1947). Teges
menika ngrembaka dados ‘remen pasinaon’, kaliyan ‘remen kesastraan’
utawi ‘remen kabudayan’. Wonten ing teges jembaripun filologi inggih menika “suatu pengetahuan tentang sastra-sastra
dalam arti yang luas yang mencakup bidang kebahasaan, kesastraan, dan
kebudayaan” (Baroroh Baried dkk, 1985:1). Pangertosan kabudayan wonten
mriki inggih menika kelompok adat umumipun, kapitadosan, lan nilai ingkang
turun-temurun dipunginakaken dening masyarakat menika.
Filologi
minangka istilah tegesipun inggih menika:
1.
Filologi sampun dipunangge awit
abad kaping tiga SM. Dening sakelompok ahli saking Aleksandria ingkang samangke
dipunsebat ahli filologi. Ingkang kapisan migunakaken inggih menika Erastotenes
(Reynolds, 1969:1). Panaliten piyambakipun kangge teks-teks lami ancasipun
madosi wujudipun ingkang aslikangge mangertosi magsud pengarangipun kanthi nyisihaken kalepatan-kalepatan ingkang wonten
ing salebetipun. Kagiyatan filologi ingkang nitik berataken panilitenipun
kangge waosan risak menika lajeng dipunwastani filologi tradisional. Amargi
jembaripun wosing teks klasik pramila filologi ugi nggadhahi pengertosan
babagan sedaya perkawis ingkang nate dipunmangertosi priyantun.(August Buekh
wonten Rene Wellek, 1956:38)
2.
Filologi nate dipunpirsani minangka
sastra ilmiah. Teges menika medal pas teks-teks ingkang dipunteliti awujud
karya sastra ingkang nggadhahi sastra inggil inggih menika karya-karya Humeros.
Ananging samenika teges mekaten kala wau sampun bonten wonten malih.
3.
Filologi dipunangge ugi minangka istilah
kangge nyebataken studi bahasa utawa ilmu bahasa (linguistik). Wontenipun
pangertosan menika amargi pentingipun peranan
basa wonten ing panaliten teks sahingga panaliten utama filologi inggih
menika basa, ingkang utama basa teks-teks lami. Wonten ing Inggris, miturut
Mario Pei saking bukunipun ingkang irah-irahan Glossary of Linguistic Terminology (1966), filologi inggih menika
ilmu lan studi basa ingkang ilmiah kadosta ingkamh dipunsandang dening
linguistik wonten ing jaman samenika, lan menawi studinipun dipunkhususaken
wonten ing teks-teks sepuh, filologi angsal pengertosan kadosta linguistik
historis.
4.
Wonten pangrembakanipun ingkang mutakhir,
filologi fokus kaliyan kerjanipun wonten bedanipun salebeting naskahsarta
ningali minangkan alternatif ingkang positif. Varian-varian menika minangka
pandamelan ingkang kreatif kangge mangertosi teks, nafsiraken, ngleresaken
menawi wonten ingkang klentu, lan nggandhengaken kaliyan ilmu basa, sastra,
budaya, keagamaan sarta tata polotik ingkang wonten ing jamanipun.
Baroroh
Baried (1985:5) njentrehaken bilih filologi anggadhahi ancas umum lan ancas
khusu inggih menika:
a.
Tujuan Umum
Filologi
1)
Memahami sejauh
mungkin kebudayaan suatu bangsa melalui hasil sastranya, baik lisan maupun
tertulis;
2)
Memahami makna
dan fungsi teks bagi masyarakat penciptanya.
3)
Mengungkapkan
nilai-nilai budaya lama sebagai alternatif pengembangan kebudayaan; dan
b.
Tujuan Khusus
Filologi
1)
Menyunting
sebuah teks yang dipandang paling dekat dengan teks aslinya;
2)
Mengungkap
sejarah terjadiny teks dan sejarah perkambangannya; dan
3)
Mengungkap
resepsi pembaca pada setiap kurun penerimaannya.
Langkah kerja filologi wonten ing
panaliten menika inggih menika panaliten filologi modern, amargi panaliten
menika kalebet wiwitan. Saking menika, naskah ingkang dipundadosaken sumber
panaliten inggih menika naskah Serat Tata Mangulun ingkang dipunsimpen wonten ing perpustakaan
Balai Bahasa Yogyakarta.
1. Objek
Panaliten Filologi
Saben-saben ilmu mesthi gadhah objek
panaliten, semanten ugi kaliyan ilmu filologi ingkang gadhah objek panaliten.
Objek kajian filologi inggih menika naskah kaliyan teks.
a. Naskah
Naskah utawi manuskrip (manuscript, handskrift) inggih menika
karangan ingkang taksih dipunserat mawi asta (Onions wonten Hesti Mulyani,
2009), saget ingkang asli utawi salinanupun. Miturut Baroroh Baried (1985:4) bilih naskah inggih
menika pawartos babagan asiling budaya ingkang dipunungkapaken dening teks
klasik saged dipunwaos wonten ing petilasan-petilasan ingkang awujud serata,
ugi nyebataken menawi naskah menika inggih menika satunggaling ingkang konkrit,
tegesipun, naskah menika kalebet benda ingkang konkrit, awujud, saget
dipunpirsani, saha dipuncepeng. Kejawi menika, naskah ugi nate dipunwastani
minangka codex (buku) utawa kodeks,
inggih menika glundhungan utawa buku seratan asta, kanthi mendhet bahan ingkang
utama saking teks-teks klesik.
Saking pengertosan-pangertosan naskah
ing nginggil saged dipunpundhut duudtanipun bilih naskah inggih menika karangan
seratan asta saged asli utawa salinanipun ingkang nyimpen katah pamikiran
pangraosan minangka rekaman budaya wonten ing mangsa kepengker. Awit saking
menika naskah saged dipundadosaken kangge ngandharaken maneka warni pamikiran
lan pangraosan ing mangsa kapungkur. Naskah umumipun awujud buku utawa bahan
seratan asta (Baroroh Baried, 1985:4).
Naskah umumipun panjang amargi ngemot cariyos jangkep, konsep rerangkening
tradisi, sarangkening ingkang gegayutan kaliyan sanesipun, rerangkening menika
inggih menika naskah lan gegayutan menika inggig menika pandamelan penyalin,
damel ignkang enggal saking ingkang kami (Robson, 1994:16). Lelampahan
penyalinan naskah menika dadosaken langkung kathah cacahing naskah-naskah
ingkang sami utawa irah-irahanipun sami ananging teks (wosing waosan) beda.
b. Teks
Teks tegesipun kandhutan naskah,
satunggaling ingkang abstrak ingkang
namung saget dipunbayangaken kewamon
(Baroroh Baried, 1985:56). Kejawi menika, teks inggih menika
rerangkening tembung-tembung ingkang kalebet waosan kanthi wosing katemtu utawa
kandhutan naskah ingkang ngemot informasi
babagan kabudayaning bangsa ing mangsa kapungkur ingkang dipunandharaken awujud
lesan utawa kaserat (Hesti Mulyani, 2009). Teks lesan dipunsimpen wonten ing
pangemutan dipunandharaken mawa lesan dhateng generasi salajengipun. Teks lesan
menika ngemot wosing konsep-konsep budhaya ingkang dhasar dipunandharaken
awujud dongeng, paribasan, folklor, adat istiadat lan sapanunggalanipun. Teks
lesan kathan dipunteliti dening para ahli antropologi, menawi ingkang ngandhut
sastra dipunteliti dening ahli filologi, tuladhanipun cariyos sato, cariyos
asal usul, cariyos pelipur lara, cariyos lucu. Teks lisan dipunanggep langkung
sepuh saking teks seratan lan ngandhut unsur budaya ingkang langkung awit.
Ananging wonten pangrembakanipun, temtu wonten transmisi timbal-balik
antawisipun teks lisan lan teks seratan. Tegesipun, teks lisan salajengipun
dipunserat, lajeng dipun lesanaken malih, dipunserat malih, lan salajengipun
(Hesti Mulyani, 2009).
Wonten ing istilah filologi, teks inggih
menika satunggaling ingkang abstrak. Tegesipun, teks menika satunggaling ing
saged dipunbayangaken kemawon lan saged
dipunmangertosi wosipun menawi sampun dipunwaos. Ananging menawi teks menika
dereng dipunwaos, teks menika kalebet benda mati ingkang boten saget
dipunpundhut faedhahipun. Teks menika kedadosan saking wos klaliyan wujud
(content and form). wosing teks inggih menika ide-ide, wejangan ingkang badhe
dipunandharaken pengarang dhateng
pamaosipun. Wuduj teks inggih menika isi ingkang wonten ing teks, inggih menika
katrangan ingkang katingal saking swanten utawa waosanipun ingkang saged dipun
waos lan dipunsinaoni miturut mapinten-pinten aspek kebahasaan, kesastraan,
kebudayan. Samenika, panyalinan lan wahana
ingkang dipunandharaken teks-teks filologi wonten 3 warni, inggih menika
(1) teks lisan (sanes seratan), (2) teks naskah (seratan asta), (3) teks cetakan (Hesti Mulyani, 2009).
Mitururt Braroroh Baried (1994 : 17) Saged
dipunpundhut dudutanipun bilih miyosipun filologi ingkang gadhah objek
panaliten naskah lan teks menika adhedhasar kaliyan faktor ing ngandhap menika
1.
Munculnya
informasi tentang masa lampau di dalam sejumlah karya tulisan.
2.
Anggapan adanya
nilai-nilai yang terkandung dalam peninggalan tulisan masa lampau yang
dipandang masih relevan dengan kehidupan masa sekarang.
3.
Kondisi fisik
dan substansi materi informasi akibat rentang waktu yang panjang
4.
Faktor sosial
budaya yang melatarbelakangi penciptaan karya- karya tulisan masa lampau yang
tidak ada lagi atau tidak sama dengan latar sosial budaya pembacanya masa kini.
5.
Keperluan untuk
mendapatkan hasil pemahaman yang akurat.
C. Langkah
langkah Penelitian Filologi
Miturut Robson (1994 : 12) Supados karya sastra klasik saged dipunwaos utawi
saged dipunmangertosi. Wonten kalih cara ingkang kedah dipunlaksanakaken.
Inggih menika ngandharaken kaliyan nafsiraken. Kangge ngandharaken wosing
naskah ingkang awujud manuskrip kedah nglaksanakaken pengkajian naskah. Inggih menika kanthi cara inventarisasi naskah,
deskripsi naskah, suntingan terjemahan saha pemaknaan.
1.
Inventarisasi Naskah
Naskah ingkang
dipundadosaken objek panaliten wonten ing panaliten menika pikantuk saking
asiling maos, ndaftar kangge mangertosi wonten pundi naskah kasebut dipunsimpen
kaliyan andharan babagan nomer naskah, ukuranipun naskah saha seratanipun
naskah. Tatacara Inventarisasi naskah
ingkang paling wigatos inggih menika maos kaliyan nyatet wonten pundi
naskah kasebut dipunsimpen lumantar katalog. Lumantar Katalog menika paneliti
saged pikantuk informasi bab naskah,
irah-irahan, yuswanipun naskah, corak, werni, wujudipun naskah, mula bukanipun
naskah, ringkesan wosing naskah, kaliyan fungsinipun naskah (Emach dalam
Kusumastuti, 2003: 20).
2.
Deskripsi Naskah
Sabibaripun paneliti pikantuk daftar naskah ingkang
badhe dipun teliti kanthi cara Inventarisasi, tatacara panaliten salajengipun
inggih menika ndamel deskripsi naskah. Deskrepsi naskah inggih menika
ngandharaken kawontenanipun naskah kanthi ngginakaken tetembungan ingkang jelas
saha rinci. Miturut Durusuprapta
(1990: 11-12), Deskripsi naskah menika kaperang dados 12. Inggih menika :
a. Koleksi siapa,disimpan dimana,nomor
koleksi berapa.
b. Judul bagaimana, berdasarkan kekurangan dalam teks oleh penulis
pertama,atau berdasarkan keterangan yang diberikan bukan oleh penuli pertama.
c. Pengantar,uraian pada baian pada di
luar isi teks: waktu mulai penulisan,tempat penulisan,nama diri penulis,alasan
penulisan,tujuan penulisan,harapan penulisan,pujian kepada dewa pelindung atau
Tuhan Yng Maha Esa,pujian kepada penguasa pemberi perintah,ataunabi nabi,yang
disebut manggala.
d. Penutup, uraian bagian akhir di
luar isi teks (kolofon): waktu penyelesaian penulisan, tempat penulisan,nama
diri penulis,alasan penulisan,harapan penulis.
e. Ukuran teks: lebar x panjang teks,
jumlah halaman teks, sisa halaman kosong.
f. Ukuran naskah: lebar x panjang
naskah, tebal naskah, jenis bahan naskah(lomtar,dluwang,bambu,kertas), tanda
air.
g. Isi: lengkap atau kurang, terputus
atau hanya fragmen,hiasan gambar,prosa atau puisi,jika prosa berapa rata rata
jumlah baris tiap halaman, berapa rata rata jumlah kata tiap halaman,jika puisi
dijelaskan tentangjumlah pupuh, nama tembang, dan jumlah bait tiap pupuh.
h. Termasuk dalamgolongan, jenis
naskah mana,bagaimanakah ciri ciri jenis itu.
i.
Tulisan
yaitu terdiri atas jenis aksara, bentuk aksara,sikap aksara, goresan, warna
tinta,dibaca susah atau mudah,dan tuisan tangan terlatih/tidak terlatih.
j.
Bahasa:baku,dialek,camouran,pengaruh
lain.
k. Catatan olehtangan lain.
l.
Catata
ditempat lain.
Langkah pisanan wonten ing panentuan
menika ngginakaken langkah kerja Deskripsi Naskah. Asiling Deskripsi Naskah
saged maringi andharan babahan kawontenanipun naskah kanthi jelas, nyata saha rinci.
3. Transliterasi
Miturut Djamaris (2002 : 19)
Transliterasi inggih menika panggantosan utawi pengalihan huruf demi huruf
saking abjad setunggal dados abjad sanesipun, saking aksara arab dados aksara
latin, saking aksara jawa dados aksara latin. Miturut Baroroh-Baried (1994:63)
transliterasi inggih menika panggantosaning jinis seratan, huruf demi huruf
saking abjaad setunggal dados abjad sanesipun.
Metode transliterasi menika wonten kalih
mace,ipun, inggih menika transliterasi diplomatik kaliyan metode transliterasi
standar. Metode transliterasi diplomatik inggih menika metode ingkang
dipun-ginakaken kangge ngewahi aksara naskah, saking aksara setunggal dados
aksara sanesipun kados menapa kawontenanipun. Ancasipun metode diplomatik inggih menika kangge njagi kemurnian basa asli naskah (Djamaris,
2002 : 19). Kanthi metode transliterasi diplomatik saged dipunmangertosi basa
asli ingkang dipun-ginakaken wonten ing panyeratan naskah.
Metode Standar utawi meode ortografi
inggih menika metode pangewahan aksara naskah saking aksara setunggal dados
aksara sanesipun kanthi adhedhasar Ejaan ingkang berlaku. Tuladhanipun inggih
menika umpaminipun teks menika awujud akasara jawa kaliyan aksara arab, boten
dipunparingi huruf kapital utawi huruf ageng kaliyan tandha-tandha baca ingkang
andadosaken angelipun kangge pamasosan saha pangertosan. Lumantar Metode
transliterasi Standar utawi ortografi menika teks ingkang dipunandharaken
dipunewahi dados ejaan ingkang lumaku, wonten ing perkawisan menika ejaan
ingkang dipun-ginakaken inggih menika ejjan Jawa ingkang lumamapah utawi dipun-gianakanen
sameika. Salajengipun dipunlaksanakaken transliterasi ortografi pramila saged
langkung nggampilaaken anggenipun pamasosan saha madosi pangertosan teks
ksaebat.
4. Penyuntingan
Salah satunggaling asiling kerja panaiten
filologi inggih menika saged ngadnharaken teks ingkang karipta wonten ing masa
lamapau wonten awujud seratan, maksudipun inggih menika seratan ingkangs aged
dipunwaos saha dipunpadosi tegesipun. Miturut (Chamamah-Suratno, tt: 1) Supados
saged maos saha mangertosi tegesipun teks kedah
a. dipunserat
kanthi ngginakakne hhuruf ingkang lumamapah samenika.
b. Sampun
dipunresikaken utawi saged dipunleresaken ttembungan ingkang klentu
c. Dipunandharaken
ngginakakne basa ingkang saged dipunmangertosi saha dpunwaos kaliyan masyarakat
jaman samenika
Hakikatipun penyuntingan inggih menika nyakup
bab transliterasi, kritik saha terjemahan (mliginipun kangge naskah ingkang
ngginakaken basa daerah).
Djamaris (2002 : 4) ngandharaken bilih
penyuntingan naskah wonten ing naskah tunggal menika saged dipunlampahaken
kanthi cara kalih metode. Inggih menika metode standar kaliyan metode
diplomatik. Metode standar dipun-ginaken umpami wonten wosing naskah ingkang
dipunanaggep mianagka cariyos biasa, sanes cariyos ingkang dipunannggep suv=ci
utawi wigati saking sudut agama utawi sejarah, saengga boten kedah
dipunbetahaken kanthi khusus utawi istimewa.
Suntingan
ingkang dipun-ginakaken wonten ing panaliten menika inggih menika suntingan
edisi standar (biasa). Ancasipun ngginakaken metode standar inggih menika
supados langkkung gampil anggenipun maos saha mangertosi wosing teks menika.
5. Terjemahan
Darusuprapta (1994: 11) ngandharaken
bilih terjemahan adalah penggantian
bahasa dari bahasa yang satu ke bahasa yang lain, atau pemindahan makna dari
bahasa sumber ke bahasa sasaran. Angkahipun penerjemahan naskah inggih
menika supados masyarakat ingkang boten mangertosi basa asli saged mangertosi
wosing naskah, saengga naskah saged dipunsebar luasaken.
Miturut Darusuprapta (1994 : 11) wonte
tiga werni terjemahan, inggih menika.
a.
Terjemahan
harfiah, yaitu terjemahan kata demi kata yang dekat dengan aslinya. Terjemahan
ini berguna untuk membandingkan segi-segi ketatabahasaan.
b.
Terjemahan
isi atau makna, yaitu kata-kata yang diungkapkan dalam bahasa sumber diimbangi
salinannya dengan kata-kata bahasa sasaran yang sepadan.
c.
Terjemahan
bebas, yaitu keseluruhan teks bahsa sumber diganti dengan bahasa sasaran secara
bebas.
Terjemahan
ingkang dipunlaksanakaen wonten ing panaliten menika inggih menika ngewahi
saking basa Jawa dados Basa Indonesia. Pramila, awit saking menika terjemahan
ingknag dipun-gianakken wonten ing panaliten menika inggih menika terjemahan
harfiah kaliyan terjemahan bebas. Terjemahan harfiah dipun-ginakaken umpami
makna isi basa sumber (basa jawa) gadhah teges ingkang ekivalen kaliyan basa
tujuanipun (basa Indonesia), ewodene terjemahan bebas dipun-ginakaken umpami
wonten makna teks basa sumber ingkang boten gadhah ekivalensi wonten ing basa
tujuan (basa Indonesia)
Miturut
Darusuprapta (1990 : 7) nagndharaken bilih anggenipun nerjemahaken kanthi
teknis wonten pinten-pinten caranipun
kangge ndamel terjemahan, inggih menika
a.
Terjemahan
antarbaris (interlinier)
b.
Terjemahan
berdampingan
c.
Dikumpul
secara terpisah dibelakang
d.
Dalam
suntingan teks nama diri ditulis seperti dalam manuskrip, dalam pendahuluan dan
catatan nama diri diterjemahkan atau diberi keterangan.
Teknik terjemahan ingkang
dipun-gianakken wonten ing panaliten menika inggih menika kanthi cara
dipunkempalaken wonten ing wingking kanthi cara terpisah
1. Pemaknaan
isi teks
Salajengipun
teks menika dipunterjemahaken, langkah ingkag pungkasan inggih menika
ngawontenakne pemakanaan wosing teks. Ancasipun pemaknaan teks inggih menika
supados masyarakat saged manertosi, saha mendhet ngelmu-ngelmu positif ingkang
wonten ing wosing teks. Kangge maknai teks saged dipunlampahaken kanthi cara
maos teks. Pemaknaan teks Serat Tata
Mangulun, dipunlaksanakaken kanthi cara metode pamasoan cara hermeneutik.
Pamaosan
Hermenutik miturut Manshur (2003: 1) secara luas dikenal dengan ilmu
penafsiran/interpretasi terhadap teks pada khususnya dan penafsiran bahasa pada
umumnya. Hermeneutika merupakan teori pengoperasian pemahaman dalam hubungannya
dengan interpretasi terhadap sebuah Teks.
Manshur
(2003: 1)
menambahkan bahwa
alasan digunakan pembacaan hermeneutik yaitu objek kajian (teks) tidak
memungkinkan diartikan tanpa metode penafsiran. Hal itu disebabkan karena
situasi bahasa yang berbeda dan terus berubah, juga disebabkan alasan kesulitan
para pembaca dalam memahami substansi makna yang terkandung dalam teks-teks dan
bahasa yang dipelajari.
Kandhutaning
naskah miturut hakikatipun kalebet satunggaling budaya saking kagiyataning
manungsa wonten ing mangsa kepengker, inggih menika pamikiran, pangraosan,
kapitadosan, adat kebiyasaan lan nile-nile ingkang wonten ing masyarakat
(Baroroh Baried, 1994:2). Nile-nile menika dados landesan pagesangan kangge
masyarakatipun, ingkang taksih saged dipunmangertosi masyarakay samenika.
Pramila, nile-nile ingkang wonten ing wosing naskah saged dados faedahing
kangge masyarakat samenika.
Kandhutaning naskah ingkang
nyajekaken mapinten-pinten aspek pagesangan, wonten ing mangsa samenika radi
kathah ingkang sami ngawontenaken panaliten. Kangge mangertosi wosing naskah
dipunbetahaken ilmu basa ingkang sae. Saking menka, bilih naskah ngandhut
nile-nile pagesangan wonten ing mangsa kepengker, salah satunggalipun inggih
menika piwulangan moral ingkang saged dipunfaedhahaken saged wonten ing
pagesangan mangsa samenika kaliyan
mangsa ingkang salajengipun.
- Etika Jawa Wonten ing Serat
Etika (Yunani Kuno:
"ethikos", berarti
"timbul dari kebiasaan") adalah cabang utama filsafat
yang mempelajari nilai
atau kualitas yang menjadi studi mengenai standar dan penilaian moral. Etika mencakup
analisis dan penerapan konsep seperti benar, salah, baik, buruk, dan tanggung jawab.
Etika ngandharaken bab manungsa saking sisi tingkah
lakunipun, ingknag dipunkajengaken tingkah laku inggih menika
tumindhak-tumindhakipun manungsa ingknag dipunpengaruhi kaliyan akal budhi saha
dipunkasilakne skaing pawiyatan-pawiyatanipun manungsa. Pmaaringan nilai saking
tumindhak saha tingkah laku wonten ing pawiyatanipun manugsa dipunpengaruhi
sanget saking kedudukan saha martabatipun.
Dari sumber teori nilai itu, maka terbentuklah aturan-aturan
tentang bagaimana sesuatu perbuatan atau tingkah laku itu dianggap baik.
Aturan-aturan tersebut disebut dengan norma. Nilai yang semula bersifat subjektif,
setelah menjadi milik masyarkat lalau menjadi bersifat objektif.
Berdasarkan
macam membahasnya etika dibagi menjadi dua yaitu, etika deskriptif dan etika
normatif. Berdasarkan subjek pelakunya etika dibagi menjadi etika individual
dan etika sosial.
Etika
dimulai bila manusia merefleksikan unsur-unsur etis dalam pendapat-pendapat
spontan kita. Kebutuhan akan refleksi itu akan kita rasakan, antara lain karena
pendapat etis kita tidak jarang berbeda dengan pendapat orang lain. Untuk
itulah diperlukan etika, yaitu untuk mencari tahu apa yang seharusnya dilakukan
oleh manusia.
Secara
metodologis, tidak setiap hal menilai perbuatan dapat dikatakan sebagai
etika. Etika memerlukan sikap kritis,
metodis, dan sistematis dalam melakukan refleksi. Karena itulah etika merupakan
suatu ilmu. Sebagai suatu ilmu, objek dari etika adalah tingkah laku manusia.
Akan tetapi berbeda dengan ilmu-ilmu lain yang meneliti juga tingkah laku
manusia, etika memiliki sudut pandang normatif. Maksudnya etika melihat dari sudut
baik dan buruk terhadap perbuatan manusia.
- Panaliten ingkang Relevan
Panaliten kanthi irah-irahan ajaran
moral menika wonten ing Serat Kawruh Reka Mardi Mulya Sawatawis menika dereng nate dipunteliti. Panaliten
menika mengacu kaliyan panaliten saderengipun. Panaliten-panaliten menika inggih menika:
1.
Tinjauan
Filologi dan Ajaran Moral Serat Driyabrata dening Dewi Sartika taun 2012.
Panaliten menika migunakaken metode panaliten deskriptif kanthi jangkah kerja
filologi. Dalam panaliten Serat Kawruh
Reka Mardi Mulya Sawatawis, metode daskriptif lan jangkahing kerja
filologi.
2. Nilai-nilai
Pendidikan Moral dalam Naskah Dongeng Warna-warni dening Suliman taun 2008.
Panaliten ingkang dipunlampahaken Suliman neliti wujuding nilai moral
Panaliten menika, maringi relevansi
kangge panaliten menika. inggih menika minangka
piranti acuan saha tetimbangan babagan perkawis-perkawis ingkang dipunteliti. Inggih
menika Etika Jawa ingknag wonten ing Serat
Tata Mangulun.
Oleh : Exwan Ardiratana
Tidak ada komentar:
Posting Komentar